Hvað er fæðingarþunglyndi?
Ef þunglyndiseinkenni koma fram innan 4 vikna frá fæðingu er það skilgreint sem fæðingarþunglyndi. Sömuleiðis ef um er að ræða þunga líðan eftir tvær vikur frá fæðingu ef hún er nær stöðug. Einkenni geta verið frá því að vera væg til þess að vera mjög sterk og fela í sér mikla vanlíðan. Væg einkenni þunglyndis og geðbrigða eru algeng og ber að vinna úr þeim með stuðningi, góðri hreyfingu, fjölbreyttu fæði og hvíld. Þegar verið er að tala um fæðingarþunglyndi er ekki átt við þungbæra líðan sem varir í einhverja stund eða jafnvel nokkra daga. Foreldrar eru undir miklu álagi fyrstu vikurnar eftir fæðingu, bæði líkamlega og andlega, og það er eðlilegt að mæður finni fyrir tímabundinni vanlíðan. Í flestum tilfellum tekst þeim að ná andlegu jafnvægi á ný. Fæðingarþunglyndi er öllu alvarlegra ástand. Allt að 13% kvenna geta fundið fyrir fæðingarþunglyndi (O´Hara & Swain, 1996) og samkvæmt danskri rannsókn á 5252 konum kom í ljós að 5,5% kvennanna sýndi merki um fæðingarþunglyndi 4 mánuðum eftir burð (Forman og fl. 2000). Þunglyndi og önnur geðbrigði geta auðveldlega komið fram á meðgöngunni sjálfri og líka eftir fæðingu. Geðbrigði eins og geðhvarfasýki eða jafnvel einkenni geðklofa geta komið fram í sumum tilfellum en það er afar sjaldgæft.
Hvernig er hægt að sjá hvort um fæðingarþunglyndi sé að ræða?
Þunglyndiseinkenni þurfa að vera viðvarandi í tvær vikur og þá fleiri en eitt (helst a.m.k. fimm). Helstu einkenni fæðingarþunglyndis eru svipuð og þunglyndiseinkenni eru almennt: - Óeirð og skapsveiflur. - Leiði, vonleysi og yfirþyrmandi líðan. - Mikill grátur. - Orkuleysi og lítil hvatning til verka. - Þyngdarbreytingar og breytt matarlöngun. - Svefnraskanir. Of mikill svefn eða of lítill. - Einbeitingarskortur, tvístígandi viðmót og óákveðni. - Gleymni. - Lágt sjálfsmat og lítið sjálfstraust. - Ánægjusnauð tilvera. - Einangrun. - Hausverkir, magaverkir og aðrir óskilgreindir verkir langvarandi. - Hægar hreyfingar og mikil deyfð. - Hugsanir um dauða og sjálfskaðandi hugsanir. Læknar og aðrir meðferðaraðilar eru þjálfaðir í að meta alvarleika slíkra einkenna. Það er varasamt að sjúkdómsgreina sig sjálfur, því það er oft erfitt að gera sér grein fyrir einkennunum en afar mikilvægt er að leita sér strax aðstoðar ef minnsti grunur vaknar. Það er líka áríðandi að gera greinarmun á þunglyndi og þeirri tímabundinni depurð sem talið er að 70% kvenna finni fyrir eftir barnsburð (DSM-IV-TR, 2000). Leitið því fljótt til læknis eða meðferðaraðila ef einkenni eru viðvarandi í tvær vikur eða lengur. Ekki síst ef móðirin á í erfiðleikum með að sinna barninu eða sjálfri sér og enn frekar ef hún finnur fyrir þörf fyrir því að skaða sjálfa sig og fær þrálátar hugsanir um dauðann.
Orsakir fæðingarþunglyndis
Það er almennt ekki talið að einhver ein ástæða frekar en önnur liggi að baki þunglyndi, heldur að þetta sé samspil erfða og umhverfis. Þó er talið að meiri líkur séu á þunglyndi ef fyrir því er fjölskyldusaga. Mikið er horft til taugasálfræði og reynt að sjá hvaða breytingar verða á heilaboðum við þunglyndi. Streita og áföll eru talin geta aukið líkur á þunglyndi.
Samkvæmt rannsóknum eru eftirfarandi þættir á meðal mögulegra áhættuvalda að fæðingarþunglyndi ● Hafi konan fundið fyrir geðsjúkdómum áður og fundið fyrir geðbrigðum á meðgöngutímanum geta verið auknar líkur á fæðingarþunglyndi. Sömuleiðis slæm samskipti í sambúð og lélegur félagslegur stuðningur ásamt miklu álagi eða áföllum í lífinu. Einnig er talið að bágar félagslegar aðstæður auki líkur á meðgönguþunglyndi (O´Hara & Swain, 1996) (Forman og fl. 2000). ●Lélegt sjálfstraust, streita vegna barnsins og uppeldishlutverksins og meðgöngukvíði eru þættir sem gefa vísbendingu um og geta verið orsakavaldar í meðgönguþunglyndi (Beck & Tatano, 2001). ●Það er ekki talið að erfiðleikar í fæðingu sé áhrifavaldur að fæðingarþunglyndi. ●Íslenskar rannsóknir styðja við niðurstöður úr erlendum rannsóknir á mögulegum áhrifavöldum og hafa þar að auki sýnt fram á að áfengisneysla á heimili geti líka haft áhrif á meðgönguþunglyndi. (Karlsdóttir og fl. 2007), (Lýðsdóttir og fl., 2008). Hormónabreytingar eru líka taldar vera áhættuþáttur þar sem þunglyndi á það til að koma frekar fram á gelgjuskeiði stúlkna, þegar konur eru á blæðingum, þegar þær fara á breytingarskeiðið og svo á meðgöngu og eftir fæðingu. Það er talið að breytingar á estrógen og progesterone hormónum eigi hér hlut að máli, en á meðgöngunni er mikil aukning á þessum hórmónum. Framleiðsla skjaldkirtilshormóna dettur niður hjá konum eftir barnsfæðingu og það getur verið ein ástæða þess að matarlyst og matarlöngun breytist og bæði valdið þyngdarbreytingum og kallað fram þunglyndiseinkenni. Einföld blóðprufa getur sýnt fram á hvort slíkt sé í gangi og þá eru til við því lyf. Aðrar orsakir geta verið þreyta eftir burð, svefnleysi og svefntruflanir vegna barns, kvíði vegna barnsins, lítið sjálfstraust til móðurhlutverksins, félagsleg einangrun frá (vinnu)félögum og einvera heima, fullkomnunarárátta, töpuð sjálfsmynd, óánægja með líkamsbreytingar eða að konan telji sig ekki eins aðlaðandi og áður og ekki síst tímaskortur til þess að sinna sér sjálfri. Allt þetta í einni eða annarri mynd getur valdið vanlíðan og vonleysi sem erfitt er að sjá fram úr.
Rugl í lyfjagjöf Það er oft sem konur hætta lyfjameðferð eða breyta miklu í mataræði og í inntöku á ýmsum fæðubótaefnum. Það er best að fara yfir allar slíkar meðferðir með sínum lækni, því breytingar á lyfjameðferð eða í neyslu á fæðubótaefnum getur framkallað breytingar á líðan. Þótt eitt henti sumum, stundum, er ekki víst að það henti öllum, alltaf. Ég mæli samt alltaf með Lýsi eða Omega3.
Nokkur góð ráð, en ekki tæmandi listi:
Hvíldu þig eins mikið og hægt er og eins oft og hægt er. Sofðu þegar barnið sefur. Ekki reyna of mikið á fullkomnunaráráttuna. Slakaðu aðeins á eigin kröfum og væntingum. Vertu dugleg að sækja aðstoð til maka, fjölskyldu, vina og vinnufélaga. Reyndu að finna tíma til þess að fara út og vera á meðal fólks. Ræddu þína líðan og tilfinningar við maka, fjölskyldu og vini. Ræddu við aðrar mæður um þín vandamál, t.d. á netinu. Sæktu stuðningsfundi eða mömmumorgna með öðrum mæðrum, t.d. í kirkjunni þinni. Forðastu miklar og/eða stórar ákvarðanatökur á meðan meðgöngu stendur eða stuttu eftir burð, til að forðast álag vegna fyrirhugaðra breytinga. Ef breytinga er þörf reyndu að fá alla þá aðstoð sem hægt er í þá vinnu.
Meðferðaleiðir:
Samtalsmeðferð hjá sálfræðingi eða félagsráðgjafa eða öðrum meðferðaraðilum t.d. hjá félagsmálayfirvöldum. Best er að leita til síns heimilislæknis ef skoða á lyfjagjöf. Séu einkenni sterk og blönduð öðrum geðbrigðum eins og geðhvarfasýki eða geðklofa er best að ráðfæra sig við geðlækni. Samkvæmt rannsóknum gefur blönduð meðferð þessara tveggja aðferða, samtalsmeðferðar og lyfjagjafar, bestu útkomu á því að meðhöndla þunglyndi. Óhefðbundnar leiðir eins og jóga, nudd, ilmolíumeðferðir og leikfimi geta gert kraftaverk. Aðalatriðið er að koma sér í að gera það sem viðkomandi konu finnst skemmtilegt og gefur henni smám saman sátt og trú á framtíð sína með nýfæddu barni sínu. Það má vera að mæðrum finnist að sumt sé ekki eins og þær höfðu hugsað sér að það ætti að vera, en þú ert þarna og barnið er þarna og á þeim punkti má alltaf byrja.
Þunglyndi er ekki feimnismál og það er engin þörf á að skammast sín fyrir sína vanlíðan. Það þarf ekki að bæta þeim bitra bikar við það sem fyrir er. Þetta er því miður algengt eins og fram hefur komið og nýmæður eiga alla samúð og rétt á aðstoð við að komast yfir sína vanlíðan, sem eftir allt er oftast tilfallandi og rætist úr hjá flestum. Fái mæðurnar faglega aðstoð og viðeigandi meðferð eru þær fljótari að jafna sig. Líði langur tími þar til mæður sem þurfa faglega aðstoð hefji meðferð geta einkenni magnast og kallað fram önnur og verri einkenni. Leitið því aðstoðar fagfólks sem fyrst. Takið ykkur sem fyrst í sátt, þrátt fyrir vanlíðan og einhvern bömmer.